مس عینک

معدن مس عینک در 40 کیلومتری جنوب شرق کابل در ساحه بی ثمر ولایت لوگر موقعیت دارد. ساحۀ که دومین ذخیره مس جهان را در خود داشته و منبع عظیم عاید افغانستان را تشکیل میدهد.

مس عینک بیش از 20 ساحه و موقعیت های مخروبه را نیز در خود جاه داده است که متعلق به بزرگترین راهبان بودیزم قرون پنجم و ششم میباشد، قلعه ها، و شواهد بدست آمده نمایانگر آن است که حتی آثار دوره برونز نیز در زیر خرده سنگ های باستانی معدن مس مدفون  میباشد.

در سال 1387 کمپنی (MJAM_MCC ) چینایی قرارداد استخراج معدن مس عینک را بدست آورد تا ذخایرمس را برای دولت افغانستان انکشاف دهد. این یک پروژه بسا بزرگ برای افغانستان بوده که در راستای ایجاد وظایف، آموزش، عایدات و انکشاف زیر بناها مهم است.

ولایت لوگر که تقریبا در 30 کیلومتری جنوب و جنوب شرق کابل واقع شده است، محل معدن  مس عینک می باشد. این منطقه نسبت داشتن مس، از زمانهای قدیم مورد توجه قرار داشته است. حفریات و گودالهای بیشمار و همچنان بقایای سنگهای معدنی ذوب شده ای که در ساحه عینک و نزدیکیهای دربند و جوهر کشف گردیده اند، نمایانگر این حقیقت است.

در سال 1974میلادی، زمین شناسان روسی حوزه کابل را تحت کاوش و نقشه برداری قرار دادند که در نتیجه ظواهرمعدنی مس عینک، دربند و جوهر مجددآ کشف گردیدند. از سالهای 1974 تا 1976 و از سالهای 1978 تا 1989 میلادی، اتحاد شوروی طی یک ماموریت جیولوجیکی، کار اکتشاف مفصل عینک را راه اندازی نمود، اما این کار در سال 1989 میلادی با خروج مشاورین روسی متوقف گردید و به تعقیب آن جنگهای داخلی هم مانع پیشرفت کارهای بیشتر گردید.

جیولوجی: 

افغانستان در طبقات قشری هند- پاکستان و آسیا  قرار گرفته است که کوه ها همالیا را تشکیل داده است. این سرزمین دارای یک تاریخچه جیولوجیکی پیچیده میباشد که متشکل است از طبقات یا بلاک های کوچک سنگی که 250 میلیون سال قبل از کنار قاره بزرگ گندوانا جدا شده است. این طبقات سنگی سپس بصورت متوالی در کناره جنوبی قاره آسیا بوجود آمده است. حدس زده می شود که بلاک کابل یکی ازاجزای این طبقات است که توسط  دو طبقه شکسته احاطه گردیده است؛ در غرب توسط طبقه شکسته پغمان و در شرق توسط طبقه شکسته التیمور.

جیولوجی عینک:

ساختار این ظواهر توسط انتیکلاین عینک شکل گرفته است. انتیکلاین دارای  تناسب نبوده و تقریبا دارای 4 کیلومتر طول و 2.5

کیلومتر عرض میباشد. کناره جنوب شرقی بتدریج به طرف جنوب شرق فرو رفتگی یافته اما کناره جنوب غربی آن دارای عمق بیشتر بوده و در بعضی از قسمت ها به زاویه 45 تا 70 به طرف جنوب شرق تمایل یافته است.

بسته بودن سطح شیب دار در قسمت آخر سمت غربی بی تناسب میباشد. در اینجا کناره جنوبی واژگون شده است و سطح محوری متمایل بطرف شمال و شمال شرق میباشد. مجموعه های گوناگون شکستهای بعدی زمین چین خوردگیهای زمین را قطع کرده است.  قدیمی ترین سنگی که در ساحه نمایان شده است متعلق است بهشکل گیری آتشفشان ، مرکب از سنگهای متغیر و امفیبولایتها که در نمونه های مواد حفاری شده پیدا شده اند. این شکل گیری توسط طبقات رسوبی ضخیم پوشانیده شده است و ساختمان لوی خور را بوجود آورده است. این ساختمان تسلسل دوره یی مرمر دولومایت، ورقه های کوارتز، و لایه های بایوتیتیک دولومایت کوارتز بوده که بستر منر الیزیشن مس شده است.

در جریان مرحله اول برمه کاری اکتشافی در ساحه عینک مرکزی هفت بخش اصلی مشخص گردید. شکل گیری لوی خور مربوط به زمان تغییر بازلتیک به داسیتیک سنگهای فلزی آتشفشانی گلخامید است که مربوط به عصر ویندین کمبرین (Vendian–Cambrian age) میشود. 

در نتیجه چین خورد گی زمین، معدن مس عینک به دو معدن یعنیعینک مرکزی که در لبه پاینی قسمت شرقی انتیکلاین و  غرب عینک که در ناحیه سطح بسته در قسمت آخری بطرف غرب واقع شده است تقسیم گردید. 

فعالیت ها و کارکرد های عمده در پروژه معدن مس عینک

پروژه معـــــــــــــدن مس عینک یکی از پروژه های مهم اقتصادی کشور بوده که به اســــاس هــــــــــــــدایت مصوبه شمــــــــــاره (7) مؤرخ  16/2/1387  شـــــورای عــــالی وزیران ج.ا.ا با کمپنی چینـــــــائی  MCC - Jiangxi Copper   عقد قرارداد گردیده است.

1- کارکرد ها و فعالیت های که تا کنون از طرف وزارت معادن و پترولیم (اداره پروژه مس عینک )درین  پروژه انجام شده است :

• ایجاد اداره پروژه مس عینک جهت آماده سازی شرایط کار و تسهیلات لازم و هماهنگ نمودن فعالیت ها با ادارات ذیربط حکومتی ، محلی و بانک جهانی به منظور تسریع روند کاری کمپنی MCC – MJAM  و تطبیق شرایط قرارداد معدنکاری معدن مس عینک ، همکاری در جهت ماین روبی ساحات شامل پروژه و سروی کدستری ، تصفیه و استملاک ملکیت های شامل پروژه و اطراف ان ، ایجاد شهرک بیجاشده گان عینک و اسکان مجدد اهالی قرای مذکور بر طبق رهنمود های بانک جهانی.
• به اساس حکم شماره 3772 مؤرخ 19/6/1387 مقام محترم ریاست ج.ا.ا جهت تامین امنیت مطمن پروژه، غند محافظ مس عینک به کمیت 1750 تن افسر و سرباز در چوکات  معینیت محافظت عامه وزارت محترم امور داخله ایجاد گردیده است .
• اعمار کامپلکس قوماندانی غند محافظ مس عینک از بودجه انکشافی وزارت معادن و پترولیم و جهت بهره برداری، سپردن آن به قوماندانی غند محافظ مس عینک.
• پاک کاری موازی 26.6 ملیون مترمربع ساحه ملوث با ماین ها و مواد منفجر ناشده و موازی 29167.97 متر مربع ساحات مشکوک در ساحه معدن مس عینک و اطراف آن.
• جهت اسکان مجدد اهالی قرای که از اثر فعالیت های معدنکاری متضرر میگردند  ، اعمار شهرک بیجاشده گان عینک به کمیت 512 نمره رهایشی با خدمات زیر بنائی شامل (اعمار دوباب مکتب دوازده صنفی ذکور و اناث، یک محراب مسجد جامع به گنجایش 2200 نماز گذار، شش باب پل ورودی و سه پلچک، کانال های کنارسرک، ذخیره آب آشامیدنی، حفر دوحلقه چاه عمیق آشامیدنی، چاه های سپتیک، هموار کاری ساحه و سرک کشی میان پروژه را از بودجه انکشافی این وزارت روی دست گرفت که از جمله چهار پروژه آن %100 تکمیل و توسط رهبری وزارت معادن و پترولیم و والی ولایت لوگر درحضورداشت سایر اراکین ولایت لوگر و وزارت معادن وپترولیم افتتاح و به بهره برداری سپرده شده است و کار سایر پروژه های آن جریان داشته و نیز  نمرات رهایشی موازی 4 بسوه بدون پرداخت قیمت در شهرک برای اهالی قرای معدن مس عینک و اطراف آن توزیع و پروسه جریان دارد) .
• اعماربیش از45 پوسته امنیتی در نقاط حاکم ساحات عینک و گسترش کمربند امنیتی در ساحات عینک و اطراف آن از بودجه انکشافی وزارت معادن و پترولیم.
• تهیه و تدارک 4 باب کانتینر کونکس ، 10000 خریطه و 70 عدد اسکو جهت ایجاد پوسته ها وجهت تامین امنیت به اختیار قوماندانی غند محافظ مس عینک قرارداده شده است.
• احداث و اعمار موازی 50 کیلومتر سرک های مواصلاتی میان پوسته های امنیتی در نقاط حاکم ساحات عینک و اطراف آن.
• بعد از تکمیل مرحله استملاک و ماین روبی جمعاً موازی 3921.41 هکتار زمین شامل ساحه معدن و اطراف آن  ، 37 جریب زمین جهت استملاک سرک جدید به کمپنی واگذار و پرداخت جبران خساره زمین سرک جدید معدن ، زمین اهالی قرای متضرر شامل پروژه و ساختمان منازل مسکونی آنها که از جانب کمپنی MCC تمویل میگردد  از طریق نماینده گی بانک ملی در ولایت لوگر به مالکین آن پرداخت گردیده است . وساحات متذکره جهت فعالیت معدنکاری به کمپنی MJAM تسلیم داده شده است .
• سروی کدستری ، امور تصفیه و استملاک جایداد های اهالی هفت قریه که به اثر فعالیت های معدنکاری متضرر میگردند.
• موازی 29167.96 جریب زمین متعلقه دولت که پروسه استملاک آن تکمیل گردیده اما جانب کمپنی بنابر موجودیت نقاط احتمالی و فرضی آثار باستانی که از جانب وزارت محترم اطلاعات و فرهنگ معرفی شده ، تسلیم نگردیده است.
• سروی و تصفیه موازی 1100 جریب زمین دولتی به منظورتوزیع ده-ده جریب زمین به اهالی عینک طبق هدایت مصوبه تکمیل و قرار است بعد از قیمت گذاری آن بر اساس قانون امور زمین داری و حکم مصوبه شماره (29) مؤرخ 2/8/1390 شورای وزیران ج.ا.ا از جانب اداره اراضی افغانستان تثبیت ،و بعد از تثبیت هویت به اهالی قرای متذکره توزیع خواهد گردید.
• ترتیب پلان عملیاتی اسکان مجدد (RAP) اهالی قرای که از اثر فعالیت های معدنکاری متضرر در مطابقت با قوانین نافذه کشور و رهنمود های بانک جهانی.
• یکی از مشکلات های عمده که مانع فعالیت پروژه گردیده است مسئله موجودیت آثار باستانی در ساحه معدن و اطراف آن می باشد با وصف اینکه وزارت معان و پترولیم تا کنون چندین  ملیون دالر امریکائی جهت حفریات،کاوش کاری، ترمیمات، انتقال مواد کیمیاوی مورد نیازاز خارج کشور جهت ترمیمات و انتقالات آثار در موجودیت متخصصین خارجی به مصرف رسانیده و همچنان به ارزش یک ملیون دالر امریکائی موزیم مؤقت در ساحه عینک به کمک نیرو های امنیتی قوای امریکائی و سفارت امریکا در کابل اعمار گردیده که تا کنون حدود صد قلم جنس در آن تحت ترمیم بوده و بیشتر از 100 قلم جنس دیگر بعد از ترمیم به موزیم کابل اننتقال گردیده است. اما متاسفانه نسبت تعلل و کم کاری وزارت محترم اطلاعات و فرهنگ 8 نقطه آثار باستانی که در اولویت کاری پروژه قراردارد تا کنون به جانب کمپنی تسلیم داده نشده است.
• سروی و مطالعات جهت تثبیت ساحات فاسفیت دار در شمال کشور، تنظیم پروگرام ها به منظور سروی ساحات مسیر خط آهن (شمال الی شرق)از طریق بندرحیرتان  با متخصصین کمپنی FSDI و- MJAM  MCC کشور چین صورت گرفته است.
• همکاری در قسمت اخذ نمونه ها از پروسه برمه کاری ،تحلیل وتجزیه دوبلکیت نمونه ها به ریاست سروی جیولوجی انجام یافته است.
• همکاری در قسمت تهیه اسناد استندرد های محیطی مورد ضرورت در معدن مس عینک  با اداره محترم ملی نورم و استندرد افغانستان (ANSA) و اداره محترم مستقل محیط زیست افغانستان (NEPA) با استفاده از رهنمود های محیطی سال 2010 کشور کانادا در بخش   معادن فلزی.
• همکاری در پروسه سهل ساختن طی مراحل صدور جواز کار و اخذ ویزه برای کارمندان و متخصصین کمپنی MCC – MJAM ، ENFI – FSDI  که در پروژه مصروف فعالیت می باشد با ادارات محترم ذیربط.
• همکاری در جهت سهل نمودن پروگرام های انتقالات وسایط و تجهیزات مورد نیاز پروژه از معافیت گمرکی طی پنج سال دوره ساختمان پروژه با وزارت محترم مالیه و گمرکات.
• همکاری با مشاورین بخش اجتماعی به منظور سروی و تثبیت ملکیت های اهالی قرای عینک که دراثر فعالیت های معدنکاری متضرر می گردند به کمک  بانک جهانی.
• همکاری با مشاورین فنی و مسلکی کمپنیGAFبه منظور پیشبرد و نظارت از پروسه معدنکاری پروژه مس عینک در همکاری     بانک جهانی.
• همکاری با مؤسسه غیر حکومتی IRC به منظور بلند بردن ظرفیت ها و آگاهی دهی مردم از مزایای و اضرار پروژه مس عینک که از طریق بانک جهانی استخدام گردیده است.
• همکاری با کمپنی مشورتی SRK به منظور تحلیل و ارزیابی مسوده مطالعات تخنیکی – اقتصادی (امکان سنجی ) پروژه مس عینک به همکاری وزارت دفاع امریکا.
• تشویق وجلب سرمایه گذاران خصوصی در قسمت عقد قرارداد نصب دو پایه آنتن مخابراتی با کمپنی افغان بیسیم و روشن به منظور تحت پوشش قراردادن ساحات عینک و اطراف آن و نیز شرکت های ساختمانی.
• اخذ و انتقال مبلغ (273595.92) دالر امریکائی از بابت کرایه سطح زمین از کمپنی MJAM به حساب بانکی وزارت.
• اعمار موزیم مؤقت به ارزش یک ملیون دالر امریکائی توسط سفارت امریکا جهت ترمیم و نگهداری مؤقتی آثار باستانی در ساحه معدن مس عینک.
• اعزام دو دور سفر مشاهداتی متخصصین اداره عینک به کشور زامبیا و افریقای جنوبی بمنظور بلند بردن ارتقای ظرفیت های تخنیکی و فنی  در بخش های  معدنکاری ، پروسس و انتقالات مواد معدنی توسط تیم GAF .

2- فعالیت ها و کارکرد های کمپنی MCC – MJAM در پروژه مس عینک:

• کمپنی MCC-MJAM طبق پلان و برنامه های کاری خویش مطالعات را در بخش های سروی ، اکتشاف بیشتر(شامل برمه کاری ها و نمونه گیری ها)، تحلیل و تجزیه نمونه ها و انتقال اضافه تر از (3730) نمونه به کشورچین انجام داده است.
• ارایه مطالعات تخنیکی – اقتصادی از معادن ذغالسنگ و تثبیت مقدار 32 ملیون تن ذخایر ذغالسنگ قابل استخراج در معدن آشپشته،کلیچ و دوآب  ولسوالی کهمرد ولایت بامیان  بمنظور احداث فابریکه برق حرارتی 400 میگاوات جهت تامین انرژی مورد ضرورت پروژه .
• حفر و پاک کاری 24 حلقه چاه عمیق آب بمنظور رفع نیازمندی های آب مورد ضرورت پروژه مس عینک.
• طرح و دیزاین سرک جدید معدن به فاصله 15 کیلومتر.
• طرح و دیزان ذخیره آب در ساحه عینک بمنظور ذخیره نمودن آب دریای لوگر در موسم زمستان جهت استفاده مناسب در فعالیت های معدنکاری و جلوگیری از کاهش آب های زیرزمینی.
• طرح و دیزاین بند های تایلنگ (ذخیره مواد فاضله ).
• مطالعات مسائل محیط زیستی و اجتماعی ESIA توسط کمپنی های SRK  و HBP کشور پاکستان صورت گرفته اما بعد از ابراز نظریات و پیشنهادات اداره مستقل محیط زیست افغانستانNEPA  به کمپنی MJAM و نیر  به دلیل بعضی نواقص تا کنون نهائی نگردیده است.
• سروی و مطالعات ساحات فاسفیت دار در ولایات  کندر، بغلان و پروان به منظور خنثی سازی سلفوریک اسید (تیزاب گوگرد )  جهت تولید مس خالص انجام یافته است که نتایج آن مثبت نمیباشد.
• اعمار تعمیر دفتر مرکزی کمپنی در کابل واعماردو کمپ مؤقت برای متخصصین چینائی و افغانی شامل 38 بلاک یک منزله و دو منزله در ساحه معدن.
• اعمارورکشاپ و هنگر های موقتی در ساحه معدن مس عینک  و ذغالسنگ کلیچ وآشپشته ولسوالی کهمرد ولایت بامیان.
• طبق شرایط قرارداد معدنکاری کمپنی MCCطبق تعهدات اش در بخش پریمیوم ( پیش پرداخت ) تا کنون مبلغ (183.8) ملیون دالر امریکائی به حساب دولت  پرداخت نموده است .
• تا کنون مجموعاً حدود 360 ملیون دالر امریکائی  بشمول پریمیوم در پروژه متذکره از جانب کمپنی سرمایه گذاری گردیده است .
• ارایه پیش نویس مطالعات تخنیکی – اقتصادی پروژه معدن مس عینک.
• ارایه مسوده مطالعات تخنیکی – اقتصادی خط آهن  از حیرتان الی شرق کشور.
• تدویر آموزش های  حرفه ئی  در ساحات عینک و کشور چین.
• ترمیم و بازسازی سرک  معدن به طول 21  کیلومتر  سه مرتبه.
• ارایه راپور تجدید شده مطالعات امکان سنجی مس عینک.

با تقاضای های مکرر وزارت معادن و پترولیم ازکمپنی MCC – MJAM خواسته شد تا مطابق تعهدات بعمل آمده در قرارداد معدنکاری مس عینک ، مطالعات امکان سنجی پروژه را ارایه وتقاضاهای خویش را مبنی بازنگری قرارداد معدنکاری مس عینک به اساس آن واضیح نماید .تا اینکه در سال 2014 پیش نویس راپور مطالعات امکان سنجی پروژه مس عینک از طرف کمپنی MCC-MJAM به وزارت معادن و پترولیم ارایه گردید که توسط کمپنی مشورتی SRK مورد ارزیابی قرار گرفت و یک سلسله پیشنهــــــــادات و تعدیلات را  به کمپنی  MCC-MJAM ارایه گردید . کمپنی مذکور در نومبر سال  2015 راپور تجدید شده مطالعات امکان سنجی را دوباره جانب وزارت ارایه نموده که اکنون راپور متذکره از طرف کمپنی SRK بار دیگر ارزیابی شده و تیم از متخصصین وزارت معادن و پترولیم بالای نظریات کمپنی SRK کار خویش را آغاز نموده و بعداً نظریات خویش را رسماً به جانب کمپنی MJAM  ارسال میدارد و قرار است عنقریب روی راپور مطالعات امکان سنجی تجدید شده پروژه مس عینک و 56 مورد بازنگری در قرارداد معدنکاری که بر اساس مواد 57 و 58 قرارداد از طرف کمپنی MCC  به جانب وزارت ارایه گردیده است ، مذاکرات میان جانبین آغازگردد.

چالشهای موجود در پروژه:

• طولانی شدن پروسه  حفریات آثار باستانی.
• عدم موجودیت مقدارکافی منرال  فاسفیت با کیفیت  درکشور جهت خنثی سازی سلفوریک اسید (تیزاب گوگرد ) به منظور تولید  مس خالص در کشور.
• عدم اقتصادی بودن پروژه  خط آهن عینک.
• تقاضای کمپنی MCC-MJAM   درمورد بازنگری و تعدیل در قرارداد معدنکاری مس عینک  جهت تغیرات و کاهش روی  پرداخت پریمیوم  و رویالیتی بممنظور باز دهی داخلی پروژهIRR .
• و چالش های امنیتی در ساحه معدن مس عینک و اطراف آن .