افغانستان در مسیر شفافیت صنایع استخراجی

مارک رابِنسَن

رئیس اجرائیوی ابتکار شفافیت صنایع استخراجی  (EITI)

مردم افغانستان، حق دارند تا بدانند که منابع استخراجی این کشور چگونه انکشاف و مدیریت می‌گردد. هر دو جانب، رهبری حکومت افغانستان و سازمان ابتکار شفافیت صنایع استخراجی (EITI)  در قسمت حسابده‌ساختن سکتور صنایع استخراجی این کشور، هم‌نظر بوده و دارای دورنمای یکسان می‌باشند. سازمان ابتکار شفافیت صنایع استخراجی (EITI) در ارزیابی اخیر سکتور صنایع استخراجی افغانستان، دریافت که در بخش معدنکاری، نفت و گاز؛ توقعاتِ که مطابق معیارهای جهانی موجود بود به واقعیت مبدل گشته است.

اما پیشرفت‌های موجود در حصه تطبیق سفارشات ابتکار شفافیت صنایع استخراجی (EITI) به معنای درست بودن همه چیز در سکتور صنایع استخراجی افغانستان نیست؛ بلکه ابتکار شفافیت صنایع استخراجی (EITI)، فعالیت‌ها و ارزیابی‌های خودرا در رابطه به حکومت‌داری خوب در این بخش انجام می‌دهد تا شواهدِ را در بخش استندردهای بین‌المللی دریافت نماید. این ارزیابی‌ها بخاطر ساحاتِ است که نیاز به اصلاحات دارد، تا مردم افغانستان بدانند که این سکتور چگونه مدیریت می‌گردد.

خبر خوش برای حمایت از اصلاحات:

از زمان آغاز تطبیق معیارهای EITI در سال 2010 میلادی، افغانستان تلاش کرد تا شفافیت در مناطق تحت کنترل دولت تطبیق گردد. طی دو سال گذشته، افغانستان در بخش شفافیت صنایع استخراجی پیشرفت‌های چشم‌گیر داشته است.

ابتکار شفافیت صنایع استخراجی (EITI)، مطابق میکانیزم تضمین کیفیت جهانی که اعتباردهی (Validation) نامیده می‌شود؛ این پیشرفت افغانستان را تائید می‌کند؛ به این اساس نامزدی عضویت افغانستان در  سازمان متذکره که در ماه جنوری سال 2019 میلادی به حالت تعلیق در آمده بود، رفع تعلیق گردید.

اجراآت ابتکار شفافیت صنایع استخراجی، منجر به دست آوردهای مهم در بخش افشاسازی‌های  دولت و هم اصلاحات در سکتور صنایع استخراجی شده است. وزارت معادن و پترولیم افغانستان، پروسه نشر اطلاعات به موقع را از طریق پورتال شفافیت در مورد فعالیت‌های معدنکاری، نفت و گاز و عواید دولت آغاز کرده است که در نخستین تفتیش دو تصدی دولتی افغان‌گاز و زغال‌سنگ شمال، دریافت گردید که تقریباً دو سوم (۳/۲) حصۀ عواید سکتور صنایع استخراجی دولت را این دو تصدی در سال‌های 2008  تا 2017 تشکیل داده است.

تا اکنون، حکومت افغانستان اصلاحاتِ را در این سکتور انجام داده است؛ به طور مثال، در سال 2018 میلادی، قانون جدیدِ را در سکتور صنایع استخراجی معرفی کرد که مطابق آن مالکین ذی‌نفع شرکت‌های معدنکاری و نفت‌وگاز باید افشا گردد و روند نشر معلومات در مورد مالکین واقعی شرکت‌های استخراجی آغاز گردید. در این بخش، وزارت مالیه افغانستان، پرداخت مالیه بر پروژه‌های استخراجی انفرادی را الزامی ساخته است، که این امر باعث تقویت دولت گردیده تا دولت بتواند مقدار درست مالیه را از سرمایه‌گذاران بدست آورد. همچنان وزارت معادن و پترولیم افغانستان جهت پیگیری و شناسایی مالکین ذی‌نفع در سکتور استخراجی، یک سلسله روش‌های سیستماتیکِ را ایجاد کرده است، که از سیستم توانمند کادستری در زمینه نشر تمام معلومات قرارداد‌های معدنکاری، نفت و گاز تشکر می‌نماییم.

این پایان کار نیست:

گزارش‌دهی ابتکار شفافیت صنایع استخراجی، به نیاز این اصلاحات تأکید کرده و خاطر نشان ساخته است که گزارش‌های این سازمان به عنوان یک ابزار برای حکومت است؛ نه برای عامه‌ِی مردم. کشورهایِ که معیارات ابتکار شفافیت صنایع استخراجی (EITI) را تطبیق می‌کنند، با آن‌که ادعا دارند همه‌ چیز خوب است، باز هم بالاترین نمره نمی‌گیرند. به همین منظور آخرین اعتباردهی افغانستان، ساحاتِ را که نیاز به کار بیشتر دارد برجسته کرده است، مانند ارائه معلومات که می‌توانند برای پیگیری مالکیت و شرایط  جوازها، عواید جمع‌‌آوری شده از بخش استخراجی، مالیات و حق‌الامتیاز پرداخت شده و سایر معلومات که به نفع مردم عامه می‌باشند.

در حالی‌که اعتبار‌دهی، تصویرِ کلی فعالیت‌های سکتور صنایع استخراجی را در یک زمان مشخص ارائه می‌نماید، از سوی دیگر اعتباردهی برای افغانستان یک امر مهم بوده تا این کشور را قادر به آن سازد که سیستم‌های فعال اطلاع رسانی به‌روز که در دسترس عام قرار داشته باشند ایجاد نماید. تفتیش سکتورعامه، به شمول تفتیش تصدی‌های دولتی باید به‌گونۀ منظم انجام شود. پرداخت‌ها و تادیاتِ را که تصدی‌های دولتی به نمایندگی از دولت انجام می‌دهند مانند(سبسایدی مواد نفتی) باید کاملاً مانند مصارف بودجه دولت شفاف باشد. معلوماتِ که از طریق پورتال شفافیت نشر می‌شود باید از با اعتبار بودن و کامل‌بودن آن اطمینان حاصل شود تا مورد بررسی قرار گیرد. همچنان شفافیت در بخش افشاسازی مالکین ذی‌نفع باید تقویت شود تا از ابهام در ساختارهای دولتی جلوگیری نماید. انجمن‌های صنعتی، مانند اتاق‌ تجارت و سرمایه‌‌گذاری افغانستان (ACCI) و اتاق صنایع و معادن افغانستان (ACMI)، هم باید از افشاسازی معلومات به سطح و معیار شفافِ مثل دولت کار گیرند.

قابل ذکر است که شفافیت به تنهایی باعث جلوگیری از فساد و اطمینان از حکومت‌داری خوب در سکتور صنایع استخراجی کافی نیست؛ اما معلومات و پیشنهاداتِ که از طریق گزارش‌های ابتکار شفافیت صنایع استخراجی ترتیب شده است، باید به طور واضح تجزیه و تحلیل گردد تا اطمینان حاصل گردد که بحث بالای سکتور صنایع استخراجی افغانستان بر اساس واقعیت‌ها و حقایق است.

ابتکار شفافیت صنایع استخراجی، می‌تواند یک طرحِ را برای بحث در مورد موضوعات مهم ملی، شبیه استخراج غیرقانونی از طریق معلومات جمع‌آوری شده از طریق وزارت و شرکای کاری تهیه نماید.

با وجود چالش‌های گستردۀ امنیتی، محیط مصئون برای شرکای کاری فراهم گردد تا بتوانند به طور واضح در مور نقاط قوت و ضعف سکتور صنایع استخراجی گفتگو نمایند. سازمان‌های جامعه‌مدنی به حمایت و پشتیبانی نیاز دارند تا بتوانند از معلومات سکتور استخراجی در تحقیقات و دادخواهی‌های خود استفاده کنند، تا نقش خود را به عنوان ناظر تقویت بخشند.

همچنان هر شخصِ که می‌خواهد در بحث و گفتگو در مورد چگونگی مدیریت منابع معدنی افغانستان سهیم باشد، باید از ایشان در روند مشارکت در پروسۀ  EITI  استقبال گردد.

افغانستان در حال حاضر در جریان مذاکرات صلح است، همچنان مشارکت خود را با جامعه جهانی در کنفرانس 2020 جینوا تجدید می‌نماید. اکنون زمان آن رسیده است که همه طرف‌های افغانستان از اهداف اولولیت‌های ابتکار شفافیت صنایع استخراجی حمایت کنند.